पूर्वराष्ट्रपति विद्या देवी भण्डारीको सक्रिय राजनीतिक पुनरागमनले नेपाली राजनीतिमा बहुआयामिक प्रभाव !

प्रेमचन्द्र झा, डाँफे खबर ।

नेपालकी पूर्वराष्ट्रपति तथा नेपालको पहिलो महिला राष्ट्रप्रमुख विद्या देवी भण्डारीले लामो समयपश्चात् सक्रिय राजनीतिमा फर्किने घोषणा गरेपछि मुलुकभर तथा विशेषगरी नेकपा एमालेभित्र व्यापक तरंग उत्पन्न भएको छ ।

मदन भण्डारीको जन्मजयन्तीको अवसरमा आयोजित राष्ट्रिय सभागृहको कार्यक्रममा भण्डारीले पार्टी सदस्यता नविकरणको घोषणा गर्दै राजनीतिक सक्रियता पुनः सुरु गर्ने भनाइ राखेकी थिइन् । यस घोषणाले एकातिर एमाले कार्यकर्तामा उत्साह भरेको छ भने अर्कातर्फ राजनीतिक वृत्तमा विभिन्न अडकल र बहसलाई जन्म दिएको छ ।

विद्या भण्डारी नेपाली राजनीतिमा स्थापित महिला नेतृको रूपमा चिनिएकी छन्। उनको राजनीतिक यात्रा पति मदन भण्डारीको मृत्युपछि थप सक्रिय भएको थियो। उनले २०५५ सालमा एमालेको महिला संगठन अखिल नेपाल महिला संघको अध्यक्षता सम्हालेकी थिइन्। २०६४ र २०७० सालमा संविधानसभा सदस्यसमेत बनेकी भण्डारी २०६५ सालमा रक्षा मन्त्रीसमेत बनिन्। पछि उनी नेपालको पहिलो महिला राष्ट्रपतिका रूपमा २०७२ सालमा निर्वाचित भइन् र २०७९ सम्म दुई कार्यकाल राष्ट्रपतिका रूपमा रहेकी थिइन्। राष्ट्रपतिको कार्यकाल सकिएपछि उनले राजनीतिक वक्तव्यबाजीबाट आफूलाई अलग राखेकी थिइन्।

तर पछिल्लो समय उनले पुनः पार्टी सक्रियता देखाउँदै आन्तरिक र बाह्य राजनीतिक भेटघाटलाई तीव्र पारेकी छिन्। चीन भ्रमण, एमालेका विभिन्न कार्यक्रमहरूमा उपस्थिती, र विशेषगरी मदन भण्डारी जन्मजयन्तीमा गरिएको घोषणा उनका राजनीतिक पुनरागमनको स्पष्ट संकेत हुन्। उनले घोषणा गर्दै भनेकी थिइन्, “पार्टी परिवारको सदस्य भएर म गर्व गर्छु। म अब पार्टीको नियमित गतिविधिमा सहभागी हुनेछु।” यस वक्तव्यसँगै उनले पार्टीको साधारण सदस्यता नविकरण गरेको सार्वजनिक गरिएको थियो।

यो घोषणाले नेकपा एमालेको नेतृत्व तहमै तरंग ल्याएको देखिन्छ। हाल पार्टी अध्यक्ष रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र विद्या भण्डारीबीच राजनीतिक निकटता पुरानो भए पनि, पछिल्लो समयको भण्डारीको सक्रियताले पार्टीभित्र नेतृत्वको भविष्यबारे नयाँ बहस जन्माएको छ। कतिपय विश्लेषकहरू भण्डारीलाई ओलीको सम्भावित उत्तराधिकारीको रूपमा हेर्न थालेका छन्, जब कि केही नेताहरू यसलाई संगठनमा विवाद र गुटबन्दी निम्त्याउने संकेतका रूपमा लिन्छन्।

पार्टीभित्र अहिले दुई धार देखिन थालेको चर्चा भइरहेको छ। एकथरी विद्या भण्डारीको पुनरागमनलाई स्वागत गर्दै उनलाई भविष्यका लागि एमालेको नेतृत्वमा ल्याउनु पर्ने धारणा राख्छन्। अर्काथरी चाहिँ यसलाई ओलीको नेतृत्वमा चुनौतीका रूपमा देख्दै संगठनमा अस्थिरता निम्त्याउने चिन्तामा छन्। यद्यपि विद्या भण्डारीले आफू नेतृत्वको आकांक्षी नभएको भन्दै पार्टीलाई एक ढिक्का बनाउनेतर्फ अग्रसर हुने स्पष्ट संकेत दिएकी छन्।

राजनीतिक दृष्टिकोणले हेर्दा, विद्या भण्डारीको पुनः सक्रियता मुलुकको कूटनीतिक सन्तुलनमा पनि प्रभाव पार्न सक्ने देखिन्छ। उनी राष्ट्रपतिको हैसियतमा रहँदा नेपाल–चीन सम्बन्धलाई प्राथमिकतामा राखेर अगाडि बढेकी थिइन्। चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीसँगको घनिष्ट सम्बन्ध अझै कायमै छ। यसै सन्दर्भमा, केही समयअघि गरिएको चीन भ्रमणले पनि चिनियाँ नेतृत्वसँग उनको निरन्तर सम्बन्धलाई पुष्टि गर्छ। यस भ्रमणमा उनले उच्चस्तरीय चिनियाँ नेताहरूको स्वागत पाएकी थिइन् र त्यहाँका विभिन्न कार्यक्रमहरूमा सहभागी भएकी थिइन्।

यसले भारतसहित अन्य छिमेकी मुलुकहरूमा पनि चासो बढाएको देखिन्छ। भारतले नेकपा एमाले नेतृत्वको परिवर्तन वा रणनीतिक झुकावलाई नजिकबाट नियालिरहेको अनुमान गर्न सकिन्छ। यदि विद्या भण्डारीले पार्टीभित्र निर्णायक शक्ति बन्ने अवस्था आयो भने नेपालले चीनतर्फ पुनः झुक्ने सम्भावनाले भारतको चासो थपिने निश्चित छ। त्यसैले उनको पुनरागमन केवल पार्टी राजनीति नभई भूराजनीतिक अर्थमा पनि महत्त्वपूर्ण मानिएको छ।

संविधानले पूर्व राष्ट्रपतिलाई राजनीतिक गतिविधिमा भाग लिन नदिने स्पष्ट प्रतिबन्ध नलगाए पनि, नैतिक र संवैधानिक बहस भने उठेको छ। राष्ट्रप्रमुख भएर सेवा गरिसकेपछि पार्टी राजनीतिमा फर्कनु पदको गरिमासँग मेल खान्छ कि खान्न भन्ने विषयमा विभिन्न विचार व्यक्त भएका छन्। कतिपयले यो अधिकारको प्रयोग भएको बताउँछन् भने कतिपयले संविधानको आत्मालाई हेर्ने हो भने यस्तो कदम असजिलो हुन सक्ने तर्क गर्छन्। तर विद्या भण्डारीले आफूले कुनै संवैधानिक उल्लंघन नगरेको बताउँदै पुनः जनतामाझ फर्कनुलाई राष्ट्रको सेवा भनेका छन् ।

नेकपा एमाले भित्र आगामी दिनमा विद्या भण्डारीको भूमिकाले कस्तो मोड लिन्छ भन्ने कुरा पार्टीको महाधिवेशनसम्म प्रस्ट हुने देखिन्छ। एमालेले २०२७ सालसम्म चुनावी तयारी गर्नुपर्ने अवस्था छ। यस सन्दर्भमा भण्डारीले पार्टीमा नयाँ ऊर्जा ल्याउने विश्वास गरिए पनि नेतृत्वको प्रतिस्पर्धामा जाने हो भने त्यो पार्टीका लागि द्वैध मार्ग बन्ने खतरा पनि रहन्छ। साथै, एमालेले महिला नेतृत्वलाई बलियो बनाउने हो भने भण्डारीजस्तो अनुभवी र अन्तर्राष्ट्रिय अनुभव भएको नेतृको प्रयोग रणनीतिक हिसाबले प्रभावकारी हुने देखिन्छ।

भण्डारीको पुनरागमनले महिला राजनीतिमा पनि नयाँ आशा जगाएको छ। लामो समयपछि महिला नेतृले यस्तो निर्णायक घोषणा गर्नु नेपाली राजनीतिक क्षेत्रमै महिला उपस्थिति कति सशक्त हुनसक्छ भन्ने सन्देश दिन सक्छ। नेपालको लोकतन्त्रमा महिला सहभागिता अझै सन्तोषजनक छैन भन्ने तथ्यका बीचमा भण्डारीको पुनरागमनले नयाँ पिढीका महिलालाई प्रेरणा दिने सम्भावना छ।

अन्ततः विद्या देवी भण्डारीको सक्रिय राजनीतिमा पुनरागमनले नेपाली राजनीतिमा बहुआयामिक प्रभाव पार्ने देखिन्छ। नेकपा एमालेभित्रको शक्ति सन्तुलन, आगामी चुनावी रणनिती, भूराजनीतिक झुकाव र महिला नेतृत्वको सम्भावना लगायतका विभिन्न पक्षमा यसले प्रभाव पार्नेछ। यद्यपि सबै कुरा उनीको भूमिका, व्यवहार र आगामी निर्णयहरूमाथि निर्भर रहनेछ। उनको घोषणालाई स्वागत गर्न सकिन्छ, तर त्यसको दीर्घकालीन परिणाम मूल्याङ्कन गर्न अझै समय लाग्नेछ।